Polar Bear fietsroute

De Polar Bear fietstocht werd vernoemd naar de bevrijders van Wuustwezel in oktober 1944: de Britse 49th West-Riding Infantry Division - The Polar Bears. De tocht voert je langs plaatsen in onze gemeente die een belangrijke rol speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De eerste halte is het monument van de Wuustwezelse oorlogsslachtoffers (1) van de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het monument stond oorspronkelijk schuin tegenover de kerk en werd op 2 oktober 1925 ingehuldigd. In 1957 werden de arduinen platen met de namen van de slachtoffers van zowel WO I als WO II aan het monument toegevoegd. In het kader van 100 jaar Groote Oorlog werd het monument gerestaureerd en kwamen er ook aparte panelen met de namen van alle oorlogsslachtoffers van de gemeente Wuustwezel en de buitenlandse militaire slachtoffers.

Tegen de kerkhofmuur (2) achteraan de begraafplaats liggen 9 Britse en 2 Belgische militairen begraven. De Britten sneuvelden tijdens de bevrijdingsgevechten van 20 tot 23 oktober 1944 in Wuustwezel. Je vindt gegevens over de Britten in het registerkastje. De 2 Wuustwezelse militairen sneuvelden in mei 1940 en werden op 25 juli 1948 naar Wuustwezel overgebracht en op het kerkhof herbegraven.

We vervolgen de fietstocht en rijden direct over de brug over de Kleine Aa (3) die in oktober 1944 door de Duitsers werd opgeblazen.

Het Marum (4) was 120 jaar in handen van de militairen. Sinds 2010 is het gebied opengesteld voor wandelaars.

Wat verder kom je aan de Baileybrug (5). Dergelijke brug werd tijdens WO II door het Britse leger gebruikt en kon op een minimum van tijd worden gelegd.

Aan Ambachtstraat 15 staat een gedenkplaat (6) voor de 7 bemanningsleden van de Lancaster ME 808 die neerstortte achter het woonhuis. Het infobord en de gedenkplaat werden ingehuldigd op 4 mei 2013 in aanwezigheid van Britse Polar Bear veteranen.

Loenhout was één van de zwaarst getroffen gemeenten tijdens het begin van WO II. Op 11 mei 1940 richtte een Duitse luchtaanval een ware ravage aan in het centrum. Vele huizen werden door brand vernield en de kerktoren spatte uiteen. Tijdens de bevrijding leed het dorp nogmaals onder de zware artilleriebeschietingen en Duitse V-bommen. De eerste V-1 viel in Terbeek op 26 oktober 1944. Op 14 januari 1945 viel aan het begin van de Kapelstraat een V-2 raket met verschrikkelijke gevolgen. Meer info vind je op de gedenkplaat (7) die op 14 januari 2014 ingehuldigd werd.

In de gemeente Wuustwezel vielen in totaal 277 ‘vliegende bommen’ (V-1 en V-2), zoals ze door de mensen werden genoemd, die niet alleen vele slachtoffers eisten (27 doden en 57 gewonden), maar ook enorm veel schade aan gebouwen hebben aangericht. Op 22 oktober 1944 werd heel Loenhout-dorp op bevel van de Britten geëvacueerd omdat men Duitse artilleriebeschietingen en een aanval verwachtte. De Amerikaanse 104de infanteriedivisie leverde van 25 tot 27 oktober 1944 nog hevige gevechten in de streek Popendonk en Maxburg.

Het monument van de oorlogsslachtoffers (8) in Loenhout bestaat uit 2 delen: vooraan de namen van alle mensen die tijdens WO I omkwamen, achteraan de slachtoffers van WO II. Op het monument van WO I stond oorspronkelijk een Belgische (of Vlaamse?) leeuw die de Duitse adelaar vertrapte. De afbeelding werd echter op bevel van de Duitse bezetter in mei 1940 verwijderd.

Je bevindt je nu op Tereik, vlakbij de Nederlandse grens. Een belangrijke opvang- en doorgangboerderij bevond zich net over de grens langs waar vele geallieerde vliegtuigbemanningen en ontsnapte geallieerde militairen werden overgebracht naar Wuustwezel en zo verder naar Antwerpen, Brussel en Frankrijk om te proberen Groot-Brittannië terug te bereiken. Tijdens de bezetting was het Verzet zeer actief in de gemeente. In de verte zie je de torens van het voormalig klooster van Wernhout dat een belangrijke rol heeft gespeeld. Hier hadden de Duitsers vele troepen, artillerie en pantsers geconcentreerd.

Links zie je een huis staan dat een heel belangrijke rol heeft gespeeld op 21 oktober 1944. Op het kaartje staan de posities van de Britten (1ste Bataljon The Leicestershire Regiment). Hier begon in de ochtend van 21 oktober 1944 de eerste Duitse tegenaanval vanuit posities in en rond het voormalig seminarie/klooster van Wernhout.

Zowel in de directe omgeving van het gebouw als aan de rechterzijde van de weg en de Bredabaan werden hevige gevechten geleverd vooral door het 14de en 15de peloton Leicesters. De Duitse grenadiers werden ondersteund door verscheidene stukken zelfrijdend geschut (SP). De Duitse tegenaanval was vooral gemunt op de weg en de brug over de Aa, door de Britten ‘Stone Bridge’ genoemd. Destijds was het ook een bakstenen brug en als zodanig op hun kaarten vermeld.

De artillerie van de Britse 49ste Infanteriedivisie schoot op 21 oktober meer dan 5000 granaten naar deze omgeving om de Duitse aanval te stoppen. Op een gegeven moment was de situatie van de Britten meer dan kritiek en werd, door het moedige en taaie verzet van de Leicesters en de artillerie, een doorbraak vermeden.

In deze omgeving sneuvelden 28 Leicesters, vele werden gewond en/of krijgsgevangen genomen. Drie zwaargewonden werden door de Duitsers meegenomen en stierven later aan hun verwondingen. Ook militairen van andere Britse eenheden sneuvelden tijdens deze gevechten.

Aan de rechterkant van de weg bevond zich het arbeidskamp Vrijwillige Arbeidsdienst voor Vlaanderen. Het was een tamelijk groot kamp bestaande uit houten barakken. De vrijwilligers werden ingezet om gronden te ontginnen en klaar te maken voor de landbouw om het tekort aan voedsel mee te helpen verminderen. Velen namen later dienst in het Duitse leger en verzeilden aan het Oostfront.

Op 22 oktober 1944 lanceerden de Duitsers een nieuwe tegenaanval die nu meer gericht was op de overzijde van de Bredabaan. Meer informatie zult u straks vinden aan het Bevrijdingsmonument.

Vervolg de weg in de richting van Stone Bridge terwijl u aan de linkerkant een uitstekend overzicht heeft van het slagveld van 21 oktober 1944. Stone Bridge (9a) speelde een heel belangrijke rol tijdens de bevrijding in oktober 1944. Hier werden zeer hevige gevechten geleverd tussen Duitse eenheden van de 245ste Infanteriedivisie, ondersteund door diverse pantsers en de artillerie van de 346ste Infanteriedivisie.

Toen de Britten op 20 oktober in de aanval gingen in de richting van Wuustwezel, kozen zij twee routes: één via Loenhout en de andere via de Kampweg van Brecht naar Wuustwezel. Ondanks de waardevolle info die door leden van het Verzet werd verschaft, besliste het hoofdkwartier van de Britse 49ste Infanteriedivisie om de Kampweg te mijden omdat volgens hun gegevens de weg niet was bestand tegen de zware tanks en andere gepantserde voertuigen. Wuustwezel zou worden ingenomen door onder mee en tangbeweging over Loenhout.

Toen de Britten aan Stone Bridge kwamen, was de brug slechts half vernield. De tanks reden verder naar Wuustwezel en lieten aan de brug enkele infanterie-eenheden achter. In de late namiddag werden die afgelost door het 1ste Bataljon The Leicestershire Regiment.

De omgeving van de brug werd verkend en men vermoedde dat de Duitse troepen zich tot over de grens hadden teruggetrokken. Totaal onverwacht lanceerden zij echter op 21 oktober 1944 een hevige tegenaanval gericht op de omgeving van de brug en het Oud-Kantoor zoals dit gehucht wordt genoemd. Duitse tanks vernietigden enkele Britse tanks en camions van een bevoorradingscolonne die over de brug reden. Een Britse Churchill tank probeerde het vuur te ontwijken en reed van de berm, maar bleef steken in de zompige grond. Hier werden enorme gevechten geleverd en de Britse artillerie legde een waar spervuur op het gebied ten noorden van de brug. Het allesverwoestende spervuur deed de Duitse aanval stoppen ten koste van vele verliezen. Een Brits antitankkanon, dat slechts na drie pogingen over de brug kon worden aangevoerd, werd tussen twee huizen geplaatst en schakelde drie Duitse pantsers uit. Toen op 21 oktober de avond viel, was het terrein bezaaid met kapotgeschoten voertuigen en kraters van granaatinslagen.

Toen de eerste Britse pantsers op 20 oktober 1944 in deze omgeving kwamen, dachten zij dat het bruggetje over de Aa aan de Donkweg (9b) ‘Stone Bridge’ was. Gelukkig waren de zware tanks de verkenners niet gevolgd, want het kostte hen heel wat moeite om met hun voertuigen rechtsomkeer te maken en verder te rijden naar de echte Stone Bridge. In deze omgeving viel op 31 januari 1945 een V1 op de boerderij van Stan Vermeiren. Stan, zijn vrouw Maria Vissers en hun zoontje Neleke kwamen hierbij om. In het puin vond men de twee andere zoontjes André en Martin ongedeerd terug. Ook hun grootmoeder, tante en nonkel overleefden de inslag.

Bij het huidige tuincentrum Rijmenants werd door de Britten een begraafplaats (10) aangelegd waar 24 gesneuvelden van 21 oktober werden begraven. De graven werden verzorgd door de buurtbewoners. Na de oorlog werden de gesneuvelden opgegraven en op de Britse militaire begraafplaats van Geel herbegraven.

De streek waar we nu doorrijden, was op 22 oktober 1944 het gebied van de tweede Duitse tegenaanval. Vanaf de Nederlands grens reden tientallen Duitse pantsers, gevolgd door de infanterie, dwars door de velden richting Kruisweg. Doel was de verovering van de Kalmthoutsesteenweg om zo de Britten en Canadezen van elkaar te scheiden. Er werd verbitterd gevochten en de Britse artillerie speelde ook hier een belangrijke rol. Verschillende boerderijen werden in brand geschoten. Vooral de Kruisweg had enorm te lijden onder het artilleriegeschut.

Bij het bevrijdingsmonument of Polar Bear Monument (11) vind je uitleg over de bevrijding van Wuustwezel en een kaart met het verloop van de strijd. Er staat tevens een bijdrage op over de ‘verborgen kinderen van Wuustwezel’. In het registerkastje ligt een map met meer informatie over het monument en een lijst van de Britse gesneuvelden. Er ligt ook een bezoekersregister waarin u uw naam kunt achterlaten. Het volledig vernieuwde monument werd op 4 mei 2013 ingehuldigd.

Op 22 oktober 1944 slaagde een Duitse Jagdpanther erin om door de linies te breken. Eerst schakelde hij met één schot een Britse Churchill tank uit in de bocht van de weg. Ondanks verwoede pogingen van twee van hun makkers, konden drie soldaten niet uit de vernielde tank worden gehaald en verbrandden levend. De Duitse tank vervolgde haar weg en schoot op het einde van de straat op een Britse colonne die op de Kalmthoutsesteenweg (13) stond te wachten. Een tankwagen ontplofte en verschillende andere voertuigen brandden de gehele nacht. Op de terugweg schoot de pantser naar de kerktoren van Wuustwezel en doodde twee Britten die in de toren een uitkijkpost hadden bevestigd. De Duitse tank werd nadien door drie Britse tanks uitgeschakeld.

We vervolgen de route richting Sterbos. Het kasteel (12) in het domein was lang bezet door de Duitsers die er ook een kanon van zwaar kaliber installeerden waarmee ze de geallieerden aan het Kempisch kanaal beschoten. Tijdens de bevrijding werden er ook een aantal Britten gevangen gehouden. Op de grens tussen Wuustwezel en Nieuwmoer werd nog hevig gevochten met Duitse elitetroepen.

De Polar Bears werden in Wuustwezel op 23 oktober 1944 afgelost door de Amerikaanse 104de infanteriedivisie (The Timberwolves). Na de verovering van Essen leverden de Polar Bears nog felle gevechten in Roosendaal en de streek van Arnhem.

We komen aan het boerderijtje(14) van Peerjan Smeulders en Johanna Van Dyck aan de Witgoorsebaan 23 dat enkele jaren geleden volledig werd gerenoveerd. Van 1943 tot na de bevrijding in oktober 1944, verborg het echtpaar hier een Joodse moeder met haar twee zoontjes en de dochter van haar reeds gedeporteerde zus. Dankzij het moedige optreden van het echtpaar, konden zij aan de Holocaust ontkomen. Uit dankbaarheid lieten de ‘verborgen kinderen van Wuustwezel’ een gedenksteen plaatsen in de gevel van het huis.

Aan de kerk van Gooreind zien we rechts het grafmonument (15) van het Joodse echtpaar Vieyra. Leopold Vieyra en zijn vrouw Ludovica Van Looy baatten het hotel Tourisme uit op het Oud-Kantoor. Reeds in mei 1940 waren zij in het verzet en brachten verscheidene Joodse mensen over van Nederland naar Antwerpen. Nadien maakten zij deel uit van een ontsnappingsroute en hebben geallieerde vliegtuigbemanningen mee overgebracht naar de stad. Vieyra bleek ook over zendapparatuur te beschikken waardoor hij wellicht waardevolle informatie naar de geallieerden kon sturen. Het echtpaar werd op 5 september 1944 door de Duitse Sicherheitsdienst thuis opgehaald en in de Fazantendreef vermoord nadat de ontsnappingslijn door collaborateurs was geïnfiltreerd. De lijken werden in alle haast opgehaald en begraven op het kerkhof waar hun graf in de vergetelheid geraakte.

In het grafmonument werd veel symboliek verwerkt. Het werd bewust sober gehouden, duidend op het eenvoudige leven van het echtpaar. De twee grafstenen zijn aan de bovenkant ‘afgebroken’ wat verwijst naar de brutale moord. De schuine kanten lopen in een denkbeeldige lijn door een ontmoeten elkaar en hun religie. In het midden staat een zuil die als het ware oprijst vanuit de graven met bovenop een gouden Davidster. Deze ‘triomferende’ ster is het symbool van de overwinning op het naziregime. Het Hebreeuwse ‘Zachor’ betekent ‘herdenk’, een boodschap voor elke voorbijganger. Elk jaar rond 5 september wordt hier de plechtigheid ‘Dag van het Verzet’ gehouden waarbij lokale verzetslui worden herdacht. 8 verzetsmannen uit de gemeente stierven in Duitse concentratiekampen.

Naast de kerk staat het monument (15) voor de oorlogsslachtoffers van Gooreind dat in 1955 werd ingehuldigd. Als we naar de begraafplaats kijken, zien we het witte kruis van het graf van Zuster Barbara die op 27 november bij een V-1 inslag is omgekomen.Zij heeft tijdens de oorlog veel gedaan voor de Gooreindse bevolking. Zij verzorgde zowel gewonde burgers als militairen en had ook een aandeel in het plaatselijke verzet.

De Tweede Wereldoorlog heeft in de gemeente Wuustwezel vele slachtoffers geëist:
Loenhout en Wuustwezel: 76 + 4 militaire
Franse militairen: 17
Canadese militairen: 8
Amerikaanse militairen: 36
Britse militairen: 106
Duitse militairen: 62 
Het aantal buitenlandse militairen die aan hun verwondingen zijn gestorven of werden gerepatrieerd, is niet geweten. De vermelde aantallen zijn uitsluitend die welke terug werden gevonden. Met zekerheid zijn de Amerikaanse en Duitse verliezen veel hoger.